Rodzaj umowy ma znaczenie
Warto jednak uczulić się na pułapki, jakie może przed nami postawić rynek pracy. Aby nie paść ofiarą pseudopracodawcy wykorzystującego brak twojej orientacji w polskim środowisku pracy, warto poznać główne mechanizmy rządzące tym rynkiem.
W Polsce pracodawca najczęściej zatrudnia pracownika na umowę o pracę, umowę zlecenie lub umowę o dzieło. Każda z umów ma inną podstawę prawną i odmienny charakter.
Umowa o pracę
Najkorzystniejszym dla pracownika rodzajem umowy jest umowa o pracę. Została ona dokładnie opisana w Kodeksie pracy. Kiedy podpisujemy z pracodawcą tego typu umowę, zobowiązujemy się do wykonywania pracy na wskazanym stanowisku, w określonym miejscu i czasie, pod kierownictwem oraz za konkretne wynagrodzenie.
Umowa o pracę nakłada na pracownika obowiązki, ale daje też więcej przywilejów niż pozostałe umowy, np. płatny urlop, płatne chorobowe. Dzięki umowie o pracę odkładamy składkę zdrowotną i emerytalną. To bardzo ważne, jeśli wiążemy swoją przyszłość z Polską.
By podpisać umowę, obie jej strony muszą najpierw ustalić warunki pracy i płacy. Warunki te nie mogą być gorsze niż te zawarte w prawie pracy. Dlatego warto pamiętać, że obecna płaca minimalna w Polsce wynosi 3010 zł brutto, czyli 2364 zł netto (na rękę).
Dużym plusem umowy o pracę jest to, że nie można jej rozwiązać z dnia na dzień. Zarówno pracodawcę jak i pracownika obowiązuje okres wypowiedzenia umowy, który jest zależny od tego, na jak długo mieliśmy zawartą umowę o pracę.
Umowy cywilnoprawne
Zarówno umowa zlecenie, jak i umowa o dzieło zawierana jest na podstawie przepisów umieszczonych w Kodeksie cywilnym. Są one bardziej elastyczne niż umowa o pracę, ale pozbawiają pracowników wielu przywilejów, np. urlopu lub zabezpieczeń w przypadku zwolnienia z pracy. Umowa zlecenie powinna być zawierana między pracodawcą a pracownikiem na wykonanie konkretnej pracy i za określone wynagrodzenie.
Niestety pracodawcy często zamiast proponować umowę o pracę, przekonują pracownika do podpisania umowy zlecenie, która jest mniej korzystna dla samego pracownika, za to daje więcej swobody pracodawcy, by np. łatwiej kogoś zwolnić.
Umowa o dzieło zaś dotyczy wykonania określonego materialnego lub niematerialnego dzieła, czyli rezultatu pracy wykonawcy dzieła (pracownika).
W ramach umowy zlecenie, pracodawca może więc umówić się z nami na wykonywanie takich prac, jak np. świadczenie usług marketingowych, obsługa prawna przedsiębiorstwa, cykliczne sprzątanie biura lub zarządzanie nieruchomością.
W ramach zaś umowy o dzieło może zlecić nam na przykład: wykonanie mebla, napisanie tekstu czy programu komputerowego, wykonanie sesji zdjęciowej, czy zaprojektowanie budynku lub przeprowadzenie szkolenia.
Umowa zlecenie może być terminowa. Wówczas określa się termin jej zakończenia lub bezterminowa (zawarta na czas nieokreślony). W każdej chwili obie strony mogą ją wypowiedzieć z ważnych powodów. Umowa o dzieło za to powinna zawierać termin, w jakim dzieło ma być wykonane. Istnieje możliwość odstąpienia od takiej umowy, ale jedynie w szczególnych przypadkach wówczas, gdy dzieło nie zostało jeszcze ukończone. Zapłata za dzieło następuje najczęściej po jego wykonaniu.
Kontrakt B2B
Zdarza się, że pracodawca proponuje nam podpisanie umowy B2B (business-to-business). Zawierając ją, stajemy się tzw. samozatrudnionymi.
Samozatrudnienie to w Polsce duże zjawisko. Umowa B2B jest popularna szczególnie w niektórych branżach, np. IT czy księgowości.
Pamiętajmy jednak, że B2B to tak naprawdę umowa zawarta nie pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, a kontrakt między dwoma firmami. Jest on regulowany przez Kodeks cywilny.
Podpisując umowę B2B nie będziemy mogli skorzystać z żadnych uprawnień i praw pracowniczych.
Za to powinniśmy mieć w ramach takiej umowy większą samodzielność np. wyboru tego, jak długo i kiedy pracujemy. Możemy też jako firma odliczyć sobie niektóre wydatki związane z prowadzeniem działalności. W tym wypadku jednak sami odprowadzamy składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Musimy też prowadzić lub zlecić komuś prowadzenie księgowości naszej firmy.
Podobnie jak przy pozostałych umowach cywilnoprawnych, zdarza się, że firma podpisuje z nami (naszą firmą) umowę B2B, ale w rzeczywistości jej charakter odpowiada bardziej umowie o pracę. Wówczas mamy prawo domagać się przekwalifikowania umowy.
Prawa pracownika
Warto wiedzieć, że jako pracownicy pracujący na podstawie umowy o pracę, mamy określone prawa. Umowy cywilnoprawne nie dają nam tyle praw, co umowa o pracę.
Pracodawca ma wobec nas obowiązek niedyskryminowania ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, czy wymiar zatrudnienia.
Mamy też prawo do bezpiecznego wykonywania obowiązków służbowych. Takie warunki musi zapewnić nam pracodawca. Jeśli ich nie spełni i wykonywanie obowiązków łączy się z niebezpieczeństwem, pracownik ma prawo zaprzestać pracy.
Jeśli Twoje prawa pracownika są łamane, możesz zgłosić się do Państwowej Inspekcji Pracy (www.pip.gov.pl) Tam oprócz uzyskania pomocy prawnej można też złożyć anonimową skargę na pracodawcę. W przypadku naruszeń prawa ze strony pracodawcy, np. nieuprawnionego zwolnienia, niewypłacenia wynagrodzenia czy przejawów dyskryminacji, możesz również wejść z pracodawcą w spór przed sądem pracy.
Związki Zawodowe
Wszyscy pracownicy mają prawo do organizowania się, czyli tworzenia i wstępowania do organizacji pracowniczych, w tym związków zawodowych.
Warto zapisać się do związku, ponieważ razem łatwiej bronić swoich praw. Tam, gdzie działają związki zawodowe rzadziej naruszane są prawa pracowników, rzadziej dochodzi do nieregularnego wypłacania wynagrodzeń, pracodawcy rzadziej wykorzystują pracowników, np. do pracy w nadgodzinach bez wynagrodzenia, regularnie odprowadzane są składki na ubezpieczenie społeczne.
Przedstawicieli organizacji związkowej w swojej firmie zawsze możesz zapytać, gdy masz wątpliwość dotyczącą warunków pracy. Nie jesteś sam, związkowcy zawsze postarają Ci się pomóć. Ponadto będąc w związku zawodowym, masz większą szansę na wynegocjowanie wyższych płac i lepszych warunków pracy, zyskujesz pomoc w przypadku niesprawiedliwego traktowania, dyskryminacji, przemocy, korzystasz z pomocy prawników i związkowych ekspertów. Możesz też poradzić się, gdy twoje prawa jako pracownika są łamane.
NSZZ „Solidarność”, która kiedyś zapoczątkowała upadek Związku Radzieckiego i uwolniła Polskę od sowieckiej okupacji, dziś pozostaje największym i najlepiej zorganizowanym związkiem zawodowym w Polsce. Jeśli jesteś zainteresowany wstąpieniem do związku zawodowego, to wystarczy, że zgłosisz się do reprezentanta związku w Twoim miejscu pracy i wypełnisz deklarację członkowską.
